ANLAMLARINA GÖRE FİİLLER
KILIŞ FİİLLER
Öznenin kendi isteğiyle gerçekleşen ve öznenin yaptığı işten nesneyi etkilediği fiillerdir.
Bu fiillerde işten etkilenen bir nesne (varlık) vardır. Eğer fiile ne?, neyi?, kimi? Sorularına cevap alabiliyorsak bu fiil kılış fiildir.
ÖRNEK:
Öğretmen kitaplarını çantasına koydu.(öğretmen neyi koydu?)
(özne) (nesne) (fiil-yüklem)
Mustafa tahtayı sildi.(Mustafa neyi sildi?
(nesne) (fiil- yüklem)
Durum Fiiller
Öznenin süreklilik gösteren bir durumu anlatan fiillerdir. Durum fiillerde nesne yoktur. ne?, neyi?, kimi? Sorularına cevap alamayız. Durum fiiller insanların isteyerek ve istemeyerek yaptığı işlerdir. Durumun geçmesi için başka bir durumun olması gerekir.
ÖRNEK: gülmek, ağlamak, yatmak, üzülmek gitmek
OLUŞ FİİLLER
Öznenin kendi iradesi dışında geçirdiği değişimi bidiren fiillerdir.zaman içerisinde kendiliğinden olma söz konusudur. Oluş fiillerde genellikle bir durumdan başka duruma geçme söz konusudur.
ÖRNEK: solmak, acıkmak
| FİİLDE YAPI BASİT TÜREMİŞ BİRLEŞİK sordu. okudu. yazdırdı. sevindim. gelebildi. Durdu. söz etti. vurdu. düşündürdü göz attı. çizdi. söyleyiverdi. görüştüm. durdurdu. düştüm koşturdu göründü memnun olduk eziyet çekmiş bildirdin konuşabildi okuttu uyudum gidedurun anlatmış kalktı koparmayın ödeyeceksin kalabilirim haberleşiriz koşmayın çizdirdi garipsedik inat etme paslanmış sabrettim kovaladı sayıyor önemsiyoruz eritmiş rica ettik temizlemişsin |
YAPILARINA GÖRE FİİLLER
BASİT FİİLLER
Yapım eki almamış fiillerdir bu fiiller çekim eki alsalarda basit fiillerdir.
ÖRNEK: Öğrenciler beni anl(a)ı+yor+lar Kök+zamankipi+kişi eki
TÜREMİŞ FİİLLER
Bir ya da birden fazla yapım eki almış fiillerdir.
İsimler yapım eki alarak fiil olabilirler
ÖRNEK:su+la+mak, güzel+leş+mek, göz+le+mek
Fiiller yapım eki alarak yeni bir fiili karşılayabilir.
ÖRNEK: sev+il, sus+tur, uyan+dır
BİLEŞİK FİİLLER
Yeni eylemi karşılamak için en az iki kelimenin bir araya gelmesiyle oluşan fiillere denir.
Yeterlilik Fiilleri ÖRNEK:
Başar-a-bilirim →Başar-a-mam
Aç-a-bilirim →Aç-a-mam Oku-y-a-bilir →Oku-y-a-maz
Tezlik Fiilleri
ÖRNEK: Al-ı-verdi→Al-ı-vermedi→Al-ma-y-ı-verdi
Süreklilik Filler
ÖRNEK: bak-a-dur-un uyu-y-a-kal-mış
Yaklaşma Fiili
ÖRNEK:düş-e-yaz-dı. boğul-a-yaz-dı.
BİRLEŞİK FİİLLER
Birleşik fiilleri oluşturan sözcüklerin ikisi de fiil ya da biri fiil diğeri isim veya isim soylu olabilir. Fakat bu sözcüklerden en az biri fiil olmak zorundadır.
Birleşik fiiller yapılışlarına göre üç gruba ayrılır:
II. 3. 1. Kurallı Birleşik Fiiller: k
Belirli kurallar çerçevesinde bir araya gelerek oluşan birleşik fiillerdir. Kurallı birleşik fiiller kendi anlamlarından uzaklaşarak esas olan ana fiile farklı anlamlar katar. Bu fiiller her zaman birleşik yazılır; aralarına boşluk konulmaz.
Yeterlilik Fiili Örnekleri
Bir kamyonu tek başıma itebilirim. (itebil- ⇒ it- bil-)
Yarın konsere sizinle gelebilir miyim? (gelebil- ⇒ gel- bil-)
Meteorolojiye göre bugün kar yağabilirmiş. (yağabil- ⇒ yağ- bil-)
Biraz daha yukarı çıkarsan stadyumu görebilirsin. (görebil- ⇒ gör- bil-)
Önümden çekilebilir misin? (çekilebil- ⇒ çekil- bil-)
Tezlik Fiili Örnekleri
Uçurtmanın ipi elimden kaçıverdi. (kaçıver- ⇒ kaç- ver-)
Kitabındaki matematik problemini on saniyede çözüverdi. (çözüver- ⇒ çöz- ver-)
Sırtındaki çuvalı adamın önüne atıvermiş. (atıver- ⇒ at- ver-)
Yaşlı kadın birden bayılıvermesin mi? (bayılıver- ⇒ bayıl- ver-)
Akşam olmadan şu bulaşıkları yıkayıver. (yıkayıver- ⇒ yıka- ver-)
Yaklaşma Fiili Örnekleri
Üst geçitten inerken düşeyazdım. (düşeyaz- ⇒ düş- yaz-)
Kıyıdan fazla açılınca boğulayazdı. (boğulayaz- ⇒ boğul- yaz-)
Kaygan zemin nedeniyle otobüs ile araba çarpışayazdı. (çarpışayaz- ⇒ çarpış- yaz-)
Neredeyse elindeki tabağı düşürüp kırayazacaktı.(kırayaz- ⇒ kır- yaz-)
Fanlar bozulduğundan ekran kartı yanayazmış. ⇒ (yanayaz- yan- yaz-)
Sürerlik Fiili Örnekleri
Hızla gelen arabanın önünde öylece kalakaldı. (kalakal- ⇒ kal- kal-)
Sen aşağı inedur, ben şu kağıtları imzalatayım. (inedur- ⇒ in- dur-)
Yüzyıllardır süregelen bu düğün adetleri artı kültürümüzün bir parçası olmuştur.(süregel- ⇒ sür- gel-)
Birazdan geliyorum; siz hamuru yoğuradurun. (yoğuradur- ⇒ yoğur- dur-)
6- Önünden mamasını alınca kedi öylece bakakaldı. (bakakal- ⇒ bak- kal-)
3. 2. Yardımcı Eylemle Yapılan Birleşik Fiiller;
etmek, olmak, kılmak, eyleme, buyurmak. Yardımcı fiilleriyle İsim ya da isim soylu kelimelere eylemlerle birleşerek, birleşik fiil oluştururlar.
Yardımcı eylemlerle yapılan birleşik fiil yapılırken eğer ses türemesi ya da ses düşmesi meydana gelirse, iki sözcük birleşik yazılır. Herhangi bir ses olayı meydana gelmezse ayrı yazılır.
ÖRNEK:
Evlilik teklifimi kabul etti sonunda. (kabul et- ⇒ kabul + et-)
Teşekkür ederek hızlıca oradan uzaklaştı. (teşekkür et- ⇒ teşekkür + et-)
Sizin gibi değerli bir öğretmenle tanıştığıma çok memnun oldum. (memnun ol- ⇒ memnun + ol-)
Ders çalışırken beni rahatsız etme! (rahatsız et- ⇒ rahatsız + et-)
Terli terli su içersen hasta olursun. (hasta ol- ⇒ hasta + ol-)
Mutlaka iyileşeceksin, biraz daha sabret. (sabret- ⇒ sabır + et-)
Doğru kelimelere seçerek anlatımını daha anlamlı kılabilirsin. (anlamlı kıl- ⇒ anlamlı + kıl-)
Çıktım gök yüzüne, seyreyledim alemi… (seyreyle- ⇒ seyir + eyle-)
Sınavdan yüz aldığını duyunca çok mutlu oldu. (mutlu ol- ⇒ mutlu + ol-)
Padişahımız öyle emir buyurdu. (emir buyur- ⇒ emir + buyur-)
II. 3. 3. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller:
Sözcüklerin kendi anlamları dışına çıkarak kaynaşması ile oluşturdukları fiillerdir. Anlamca kaynaşmış birleşik fiillerin büyük bir bölümünün deyimler oluşturur.
ÖRNEK:
- Yanlış yolda olduğunu söylemeye dilim varmıyor.(dili varmamak)
- Kitaptaki resimlere şöyle bir göz gezdirdi. (göz gezdirmek)
- Niçin söylediklerime kulak asmıyorsun?
(kulak asmamak)
- Odanın toplanmadığını görünce küplere bindi. (küplere binmek)
- Ağaç birden dile geldi. (dile gelmek)
- Futbolcu, kötü performansı nedeniy taraftarların gözünden düşüyor.
(gözünden düşmek)
- Gaz sızıntısı nedeniyle büyük patlama meydana geldi. (meydana gelmek)
- Boş araziye alış veriş merkezi yapılmas bütün mahalle karşı çıkıyor. (karşı çıkmak)
- Çeşitli hilelerle insanların gözler boyuyorlar. (göz boyamak)
- Biraz uğraştı ama sonun rakibinin hakkından geldi. (hakkından gelmek)
İSİM FİİL (MASTAR)
Fiillere getirilen “-ma, -ış, -mak” ekleri ile yapılır. Bu ekler fillere gelerek onları cümle içinde “isim” yaparlar.
ÖRNEKLER
Mektup yazmak onun için huzur verici bir şeydi.
Ben de sizinle tatile gelmeyi düşünüyordum.
Programın başlayışı herkesi heyecanlandırdı.
Yanımda oluşunu, bana sarılışını hiç unutamam.
Onun gelişiyle oda bir anda sessizliğe büründü.
Oturuşu ile herkesin dikkatini üzerine çekti.
Bir gülüşü ile her şeyi değiştirmeyi biliyordu.
Olumsuzu: Görmemek, yazmamak, gelmeme, çalmama…
Not:Kalıplaşmış isimler İsim Fiil olarak kabul edilmezler
- Elindeki çakmak ile oynaması annesini tedirgin etti.
- Her gün dondurma yersen çok hasta olabilirsin.
- Merak ettiğiniz bilgileri giriş kattaki danışmadan öğrenebilirsiniz.
- Ortalığı toplama görevini kardeşine verdiler. (İsim Fiil Eki)
- Bu gün kimse gelmeyecek, ortalığı toplama. (Olumsuzluk Eki)