A
açısal çap: Ay ve Güneş gibi gök cisimlerinin gerçek çap uçlarını gözlemciye birleştiren iki doğru
arasındaki açı.
açısal uzaklık: İki cismi gözlemciye birleştiren doğrular arasındaki açı.
angström: Işığın dalga boyu ölçümünde kullanılan uzunluk birimi (10-8 cm).
astronom: Astronomi bilimi ile ilgilenen bilim insanı.
astronomi birimi (AB): Dünya ve Güneş merkezi arasındaki ortalama uzaklıktır. Kısaca AB ile gösterilir
(1 AB = 149,6.106km).
astronot: Uzay araçları ile uzaya giderek uzay çalışmalarına katkıda bulunan kişi.
ayakucu: Gözlemcinin bulunduğu noktadaki düşey doğrultusunun, gök küresini deldiği kabul edilen
noktalardan, gözlemcinin çevren düzlemi altında bulunan nokta, nadir.
azimut: Bir gök cisminden geçen düşey daire ile gözlem noktası meridyen dairesi arasındaki açı.
Çevren düzleminde güney noktasından başlayarak saat ibresi yönünde ölçülür.
B
başucu: Gözlemcinin bulunduğu noktadaki düşey doğrultusunun, gök küresini deldiği kabul edilen
noktadan, gözlemcinin çevren düzlemi üstünde bulunan nokta, zenit.
beyaz cüce: Yüzey sıcaklığı yaklaşık 100.000 K olan, birkaç bin kilometre çapında küçük yıldız.
Güneş benzeri yıldızların evriminin son basamağı. Enerji üretimi durduğu için soğuma sürecinde olan
cisimlerdir.
burçlar kuşağı: Gök küresinde, tutulumun geçtiği ve üzerinde on iki burcun eşit aralıklarla dağıldığı
kuşak.
büyük patlama: On beş milyar yıl önce sonsuz yoğunluktaki bir noktadan evrenin patlaması.
Ç
çevren: Gözlemcinin bulunduğu noktadan yer yuvarlağına çizilen teğet düzlemin gök küresi ile ara
kesit dairesi.
çift yıldız: Birbirinin çekim etkisinde bulunan ve böylece ortak kütle merkezi çevresinde dolanan yakın
iki yıldız.
D
dış gezegenler: Yörüngesi yer yörüngesinin dışında kalan gezegen (Mars, Jüpiter ve sonrası).
dış merkezlik: Bir konik üzerindeki noktaların odağa ve doğrultmana uzaklıkları oranı. Elips ve
hiperbolde bu oran, odaklar uzaklığının büyük eksene oranına eşittir.
dik açıklık: Herhangi bir gök cisminin, gök eşleği düzlemine göre açısal uzaklığı.
doppler etkisi: Bir ışık (veya ses) kaynağı bizden uzaklaşır ve bize yaklaşırken dalga boyu yani
frekansı kayar. Uzaklaşıyorsa görünür dalga boyları kırmızıya (uzun dalga boylarına), yaklaşıyorsa
maviye (kısa dalga boylarına) kayar.
dönence: Ay ya da Güneş’in görünen hareketlerinde gelip geri döndüğü yer ya da daire; yaz dönencesi,
kış dönencesi gibi.
E
en beri noktası: Yörünge hareketi sırasında bir cismin, yörüngenin odağına en yakın olduğu nokta.
Örneğin, Dünya çevresinde elips yörüngesinde dolanan bir uydunun yörüngesi üzerinde Dünya’ya en
yakın olduğu nokta.
en öte noktası: Yörünge hareketi sırasında, bir cismin, yörüngenin odağına en uzak olduğu nokta.
Örneğin, Dünya çevresinde elips yörüngesinde dolanan bir uydunun yörüngesi üzerinde Dünya’ya en
uzak olduğu nokta.
eşlek: bk. gök eşleği.
evren: Bütün yıldızları, gök adaları, kümeleri, gaz ve bulutları içine alan maddeyle dolu uzayın bütünü.
G
gezegen: Güneş çevresinde dolanan, ondan aldıkları ışığı yansıtan gök cisimlerinin ortak adı. Duran
yıldızlara göre sürekli olarak yer değiştirirler.
gezegenimsi bulutsu: Kırmızı bir dev yıldızın dış katmanlarını uzaya püskürtmesi sonucu oluşan,
merkezdeki sıcak ve sıkı yıldız tarafından aydınlatılan gaz kabuk.
gök ada: Milyonlarca yıldızdan yıldız kümelerinden, bulutsu ve gaz bulutlarından oluşmuş, Samanyolu
gibi bağımsız uzay adası.
gök eşleği: Yer eşleğinin gök küre ile ara kesiti.
gök uçlağı: Dünya dönme ekseninin gök küresini deldiği nokta. Örneğin, gök kuzey uçlağı (gök kuzey
kutbu) ve gök güney uçlağı (gök güney kutbu).
Greenwich: Londra’nın doğusunda bir şehir. Şehrin üzerinden geçen meridyen başlangıç meridyeni
(sıfır meridyeni ) olarak kabul edilir.
gün dönümü: Gecelerin uzamadan kısalmaya (22 Aralık), ya da kısalmadan uzamaya (22 Haziran)
dönmesi olayı bu dönmenin olduğu tarih.
güneş saati: Bir çubuğun gölgesiyle zaman belirleyen basit saat.
güneş takvimi: Güneş’in görünürdeki günlük ve yıllık hareketlerine göre düzenlenen takvim.
H
halo: Gök adayı içine alacak şekilde, yıldız kümelerinin oluşturduğu küresel yapıdır.
Hertzsprung-Russel (H-R) Diyagramı: Yıldızların tayf türlerine, renklerine etkin sıcaklıklarına ve
ışınım güçlerine göre sınıfandırılmasının grafkle gösterimi.
hilal: Ay’ın ilk ve son günlerindeki görünüm durumu.
I
ılım noktaları (ekinoks): Gece ile gündüzün eşit olması; Güneş’in eşlekle tutulumun kesim
noktalarından birine geldiği an.
ıraksım: Farklı iki yerden, uzaktaki bir noktaya yönelmiş iki doğrultu arasındaki açı. Gözlenen nokta
ne kadar uzakta ise ıraklık açısı da o kadar küçük olur. Gök bilimde Ay, Güneş, gezegenler ve
yıldızlar için bu açı dolaylı yoldan ölçülerek uzaklık hesabı yapılır.
ışık eğrisi: Değişen yıldızların görünen parlaklıklarının zamana bağlı olarak değişimini gösteren
grafk.
ışık yılı: Işığın bir yılda aldığı yol (1 ıy = 9,46×1012 km).
İ
iç gezegenler: Yörüngesi yer yörüngesinin içinde kalan gezegen (Merkür, Venüs).
ilkbahar noktası: Güneş’in görünen yıllık deviniminde gök eşleği ile tutulumun kesim noktalarından
biri. (Güneş yaklaşık olarak 21 Mart’ta bu noktaya gelir.)
J
Julien takvimi: Julius Cesar’ın düzenlettiği gün takvimi. Bu takvimde dörde bölünebilen yıllar 366
gün, bölünmeyenler de 365 gün alınır. Bugün kullandığımız takvim bunun düzeltilmiş biçimidir.
K
kadir: Yıldızların parlaklık sırasını belirten ölçek. İlk tanımını Hipparchus (Hipokus) yapmıştır. Buna
göre, çıplak gözle görülen yıldızlar birinci kadirden (m = 1), en sönükleri de altıncı kadirden (m = 6)
kabul edilmiş, aradakiler de azalan parlaklığa göre sınıfandırılmıştır.
kara cisim: Üzerine düşen bütün ışığı hiç yansıtmadan olduğu gibi soğuran sanal cisim.
kara delik: Evrende bulunduğu sanılan en yoğun ve ışığın bile kaçıp kurtulamadığı madde.
kış dönencesi: Güneş’in gökyüzünde yaptığı görünen yıllık harekette güneyden kuzeye dönüş
yaptığı yer. Bu yerin ekvatora göre açısal uzaklığı -23° 27’ dır. Dönüş 22 Aralık’ta olur. Bu tarihe
değin kısalan günler, bundan sonra uzamaya başlar.
kon düzeneği: Koordinat sistemi.
kozmolog: Kozmoloji bilimiyle uğraşan kişi.
kozmoloji: Evrenin yapısını ve gelişimini inceleyen bilim dalı.
kuyruklu yıldız: Zaman zaman göğümüzü ziyaret eden, parlakça, bulutumsu yapıda, bir başı, bir ya
da birkaç kuyruğu olan gök cismi.
küçük gezegen: Bilinen dokuz büyük gezegene göre çok daha küçük olan (en büyüğünün çapı
770 km), Güneş çevresinde dolanan gökcisimlerinden her biri.
M
miladi tarih: Hz. İsa’nın doğumunun yaklaşık olarak dördüncü yılını başlangıç olarak alan yılların
belirttiği tarih.
milattan sonra: Miladi tarih başlangıcından bu yana sayılan yıllara göre belirtilen tarih.
milattan önce: Miladi tarih başlangıcından geriye doğru sayılan yıllara göre belirtilen tarih.
mor ötesi: Dalga boyu mor renkli ışığınkinden daha kısa (yaklaşık 4000 A° dan küçük) olan ışık.
mutlak parlaklık: Salt parlaklık (bk. salt parlaklık).
N
nadir: bk. Ayakucu.
nötron yıldızı: Maddenin, nötronları birbirine değecek kadar sıkışık hâlde olduğu, yalnızca 10-20 km
çapındaki küçük, ölü yıldız.
O
ortalama güneş günü: Ortalama, Güneş’in öğlenden art arda iki geçişi arasındaki zaman süresi;
86400 saniye.
Ö
örten çift yıldız: Tek bir yıldız gibi görünen iki ya da daha çok yıldızdan oluşmuş, kütle merkezi
çevresindeki dolanma hareketleri sırasında birbirlerini örtmelerinden ötürü parlaklık değişmesi gösteren
çift yıldız ya da çoklu sistemler.
P
parçalı ay tutulması: Ay’ın yalnız bir parçasının yerin gölge konisine girip çıkması sonucu görülen, Ay
tekerinin yalnız bir parçasının kararıp tekrar açılması olayı.
parçalı güneş tutulması: Güneş tekerinin yalnız bir parçası üstüne Ay gölgesinin düşmesi sonucu
görülen gün tutulması.
parlaklık: Bir ışık kaynağının; yıldızın verdiği ışığın alıcı (göz, fotoğraf plağı, ışık göze) üzerinde yaptığı
etki.
parsek: Yer yörüngesinin yarı büyük eksenini bir açı saniyesinde gören uzaklık; 1pc = 3.26 ıy = 206265
AB = 3,1.1013 km
R
radyo astronomi: Radyo teleskoplarıyla yıldızlardan gelen radyo ışınlarını inceleyen astronomi dalı.
S
saat açısı: Bir yıldızın saat çemberinin, gözlem yerinin öğlen çemberine göre batı yönünde yaptığı açı.
saat çemberi: Bir yıldızdan ve gök uçlaklarından geçen yarı büyük çember.
sağ açıklık: Bir yıldızdan geçen saat çemberinin ilkbahar noktasının saat çemberine göre doğu
yönünde yaptığı açı. Sağ açıklık genellikle saat biriminde 0 saat ile 24 saat arasında ifade edilir.
salt parlaklık: Bir yıldızın 10 parsek uzaklığa indirgenmiş parlaklığı.
süpernova: Parlaklığı birdenbire değişerek parlayan yıldız.
T
tam tutulma: Ay, Güneş ya da herhangi bir gök cisminin örtülerek bir süre karanlık kalması.
tan olayı: Güneş çevren düzleminin altındayken gökyüzünün kısmen aydınlık olma durumu.
tayf: Işığın bir prizmadan geçtikten sonra oluşturduğu renkli bant, ışığın dalga boylarına (renklerine)
göre ayrışarak oluşturduğu sıra.
tayf sınıfaması: Yıldızları, tayfarında görülen görünüş ve özelliklerine göre sınıfara ayırma.
tutulum: Bir yıl boyunca Güneş’in gök küresi üzerinde çizdiği çemberin sınırladığı daire.
U
usturlab: Güneş ve yıldızların çevren yüksekliklerini ölçüp buradan zaman hesabı yapmayı sağlayan
eski bir gözlem aracı.
uydu: Bir gezegenin çevresinde dolanan (doğal ya da yapma) başka bir cisim (doğal uydu, yapma
uydu).
uzaklık modülü: Bir gök cisminin salt parlaklığı “M” ile görünen parlaklığı “m” arasındaki fark; bu fark
cismin bizden olan r uzaklığının ölçüsüdür.
uzay: Gözlem aletleri ile ulaşılabilen nokta arasındaki varlık alanı başka bir ifade ile bütün gök
cisimlerinin bulunduğu boşluk, feza.
uzay gemisi: Dünya ötesine çıkıp dolaşan uzay aracı.
Ü
üst geçiş: Günlük hareketi sırasında bir gök cisminin, günlük çemberinin en büyük çevren yüksekliğine
sahip olan noktasından geçişi. Bu nokta gözlemcinin öğlen çemberi üzerindedir. Bu nedenle buna
öğlenden üst geçiş de denir.
üst kavuşum: İç gezegenlerin yer-Güneş-gezegen olmak üzere bir doğrultuya gelmeleri.
Y
yapay uydu: İnsanlar tarafından yapılarak Dünya’nın ya da başka bir gök cisminin etrafında yörüngeye
oturtulan cisim.
yaz dönencesi: Güneş’in gökyüzünde yaptığı görünen yıllık hareketinde, kuzeyden güneye dönüş
yaptığı yer. Bu yerin Ekvator düzlemine göre açısal uzaklığı 23°27’ dır. Dönüş, 21 Haziran’da olur.
Günler bu tarihten sonra kısalmaya başlar.
yeğinlik: Birim alandan, birim zamanda geçen enerji miktarı.
yer eşleği: Yerin merkezinden geçen ve dönme eksenine dik olan düzlemin yeryüzü ile ara kesiti olan
büyük çember. Yer eşleği, yeri iki yarım küreye ayırır (kuzey yarım küre ve güney yarım küre).
yıldız: Gökyüzüne serpilmiş ışıklı noktalardan her biri.
yıldızlar arası madde: Yıldızlar arasındaki uzaya dağılmış olan toz, gaz gibi maddelerin bütünü.
yoldaş yıldız: Bir çift yıldızın kütle bakımından küçük olan bileşeni.
yörünge: Bir gök cisminin hareketi boyunca uzayda çizdiği yol.
yörünge düzlemi: Yörüngenin daire, elips, parabol, hiperbol gibi bir düzlem çizgisi olması hâlinde
belirttiği düzlem.
yükseklik: Bir yıldızın, bir gök cisminin çevren düzleminden yukarı doğru açısal uzaklığı; deniz
yüzeyinden ya da herhangi bir düzlemden yukarı doğru uzaklık.
Z
zenit: bk. Başucu
0
0
Average Rating