YASAMA
Yasama fonksiyonu kanun koymak değiştirmek ve kaldırmak olarak tanımlanabilir. Yasama yetkisi Türk Milleti adına TBMM dedir ve bu yetki devredilemez.
Yasama Yetkisinin Özellikleri
1- Yasama Yetkisinin Genelliği
TBMM’nin anayasaya aykırı olmamak kaydıyla her konuda ayrıntılı düzenleme ve kanun yapabilmesidir. Bu durumun istisnası Cumhurbaşkanlığı Kararnamesidir.
2- Yasamanın Asliliği
TBMM’nin ele aldığı bir konuyu araya başka bir işlem girmeden düzenlenmesidir .bu durumun istisnaları Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, sıkıyönetim ve olağanüstü hal kanun hükmünde kararnameleridir.
3- Yasamanın Devredilmezliği
Yasama yetkisi Türk milleti adına TBMM’ye aittir. Tek istisnası Kanun Hükmünde Kararnamelerdir.
4- Yasamanın Sürekliliği
Yasama yetkisinin sürekliliği bu yetkinin hiçbir şekilde kesintiye uğratılmamasıdır.
YASAMA İŞLEMİ
a- Kanun
· Maddi Anlamda Kanun: Genel, sürekli, objektif, hukuki işlemlerdir. Ör. Suç ve cezaların konulması
· Şekli Anlamda Kanun: Özel, subjektif, ve somut nitelikli hukuki işlemlerdir
Kanun değiştirmek, kaldırmak, Genel ve özel affın kabulü, Anayasanın değiştirilmesi, suç ve cezaların konulması, para basılmasına karar vermek, Bütçe ve Kesin hesap Kanunun kabulü, il ve ilçelerin kurulması, üniversitelerin kurulması, Olağan dönem KHK’ler için Bakanlar Kuruluna yetki verilmesi, Olağan dönem ve olağanüstü hal KHK onaylanması ve reddedilmesi…………
b- Parlamento Kararları
· Parlamento kararları TBMM’nin iç yapısına ve çalışma düzenine ilişkin olarak veya TBMM’nin yürütme ve yargı organlarıyla ilişkileri çerçevesinde aldığı kararlardır. Cumhurbaşkanının imzasına gerek yoktur. TBMM Başkanlığınca, TBMM kararı adı altnda Resmi Gazete de yayımlanır. İstisnalar hariç yargısal denetime tabi değildir.
Parlamento Kararları: TBMM içtüzüğü, Milletvekilliğinin düşürülmesi kararı, yasama dokunulmazlığının kaldırılması, RTÜK üyelerinin seçilmesi, TBMM seçimlerinin yenilenmesi, Meclisin tatile girmesi, Meclis başkanı ve TBMM başkanlık Divanının seçilmesi, kalkınma planlarının onaylanması………
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ
TBMM genel oyla seçilen 550 milletvekilinden oluşur.(1995 Any. Değişikliği)
MİLLETVEKİLİ SEÇİLME YETERLİLİĞİ
· Türk vatandaşı olmak(çifte vatandaşlık milletvekili seçilmeye engel teşkil etmez)
· Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak
· 25 yaşını doldurmuş olmak(2006 değişikliği)
· En az ilkokul mezunu olmak
· Askerlik hizmetini yapmış olmak(ertelenme yeterli değildir)
· Kısıtlı olmamak
· Taksirli suçlar hariç, toplam 1 yıl ve veya daha fazla hapis yada ağır hapis cezası almamış olmak.
· Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlarla, terör eylemlerine katılma ve bu gibi eylemleri tahrik ve teşvik suçlarından biriyle hüküm giymemiş olmak(Bu suçlardan hüküm giyenler affa uğrasalar bile milletvekili olamazlar)
Milletvekili Adayı Olmak İçin Görevlerinden Çekilmeleri Gerekenler
· Hakim ve Savcılar
· Yüksek yargı organları mensupları
· Yükseköğretim kurumlarındaki öğretim elemanları
· Yükseköğretim kurulu üyeleri
· Silahlı Kuvvet mensupları
· Memur statüsünde çalışanlar ile, işçi niteliği taşımayan diğer kamu görevlileri.
TBMM’NİN SEÇİM DÖNEMİ
· TBMM seçimleri 4 yılda bir yapılır.(2007 değişikliği)
· TBMM, bu süre dolmadan seçimlerin yenilenmesine karar verebileceği gibi anayasada belirtilen şartlar altında cumhurbaşkanı da seçimlerin yenilenmesine karar verebilir.
· Süresi biten milletvekili yeniden seçilebilir.
· Yenilenmesine karar verilen meclisin yetkileri, yeni meclisin seçilmesine kadar devam eder.
ERKEN SEÇİM
· TBMM genel seçimlerin yenilenmesine toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile her zaman karar verebilir.( Toplantıya katılanlar 184’ten, salt çoğunluk 139’dan az olamaz)
· Cumhurbaşkanı, TBMM Başkanına danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Cumhurbaşkanının, yenilenme kararını vermesini izleyen günden 90 gün sonraki Pazar günü seçimler yapılır.
· Savaş sebebiyle yeni seçimlerin yapılmasına imkan görülmezse TBMM seçimlerin 1 yıl geriye bırakılmasına karar verebilir.
· Geri bırakma sebebi ortadan kalkmamışsa erteleme kararındaki usule göre bu işlem tekrarlanabilir.
ARA SEÇİM
· İki milletvekili genel seçimi arasında TBMM üyeliklerinde boşalma olması halinde yapılan seçimlerdir.
· Her seçim döneminde sadece bir defa yapılır.
· Genel seçimden 30 ay geçmedikçe ara seçime gidilmez.
· Bu iki kurala rağmen; boşalan üyeliklerin sayısı üye tam sayısının % 5’ni bulmuşsa, seçimlerin 3 ay içerisinde yapılmasına karar verilir.
· Genel seçimlere 1 yıl kala ara seçim yapılmaz. Üyeliklerde % 5 boşalma olması halinde dahi seçimlere 1 yıl kala ara seçim yapılmaz.
· Bir ilin veya seçim çevresinin TBMM de üyesinin kalmaması halinde her halükarda; yani 30 ay geçmeden veya ara seçim döneminde yada seçimlere 1 yıl kala ara seçim yapılması zorunludur.
SEÇİMLERİN GENEL YÖNETİM VE DENETİMİ
· Seçimler yargı organlarının genel yönetim ve denetimi altında yapılır.
· TBMM üyelerinin ve cumhurbaşkanın seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur.
YÜKSEK SEÇİM KURULU(1950 de kuruldu)
· 7 asıl, 4 yedek toplam 11 üyeden oluşur.
· Üyelerin 6’sı Yargıtay, 5’i Danıştay genel kurullarınca gizli oyla seçilirler.
Görevleri
· Seçimin düzen içinde yönetimi ve dürüstlüğü ile ilgili bütün işlemleri yapmak ve yaptırmak.
· Seçim süresince ve seçimden sonra seçim konularıyla ilgili bütün yolsuzlukları, şikâyet ve itirazları inceleme ve kesin karara bağlamak.
· TBMM ve cumhurbaşkanı seçim tutanaklarını kabul etmek (2007 değişikliği)
TBMM ÜYELİĞİ İLE İLGİLİ HÜKÜMLER
· TBMM üyeleri, seçildikleri bölgeyi veya kendilerini seçenleri değil, bütün milleti temsil ederler.
· TBMM üyeleri devlet ve diğer kamu tüzel kişilerinde ve bunlara bağlı kuruluşlarda devletin veya diğer kamu tüzel kişilerinin doğrudan doğruya veya dolaylı olarak katıldığı teşebbüs ve ortaklıklarda, özel gelir kaynakları ve imkanları kanunla sağlanmış kamu yararına çalışan derneklerin ve devletten yardım sağlayan ve vergi muafiyeti olan vakıfların, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ile sendikalar ve bunların üst kuruluşlarının katıldıkları teşebbüs ve ortaklıkların yönetim ve denetim kurullarında görev alamazlar, vekil olamazlar, herhangi bir taahhüt işini doğrudan veya dolaylı olarak kabul edemezler, temsilcilik ve hakemlik yapamazlar.
· TBMM üyeleri yürütme organının teklif, inha, atama veya onamasına bağlı resmi veya özel herhangi bir işle görevlendirilemezler.
· Bir üyenin belli bir konuda ve altı ayı aşmamak üzere Bakanlar kurulunca verilecek geçici bir görevi kabul etmesi TBMM’nin kararına bağlıdır.
YASAMA SORUMSUZLUĞU
· Milletvekillerinin meclis çalışmaları esnasında açıkladıkları düşünce ve sözlerinden, kullandıkları oylarından dolayı yalnızca meclise karşı sorumlu olmalarını, meclis dışında herhangi bir kuruma karşı sorumlu olmamalarını ifade eder. Milletvekilleri, oy, söz ve düşünce ile sınırlı olmak(yaralama, öldürme, gibi eylemler sorumsuzluk kapsamına girmez) ve bu eylemlerini yasama görevi ile bağlantılı şekilde yapmak şartıyla hukuki ve cezai sorumluluğa sahiptirler.
YASAMA DOKUNULMAZLIĞI
· Seçimden önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen milletvekillerinin meclis kararı olmadıkça tutuklanamaması ve yargılanamamasıdır.
· Yasama dokunulmazlığının iki istisnası vardır: Birincisi, milletvekili ağır cezayı gerektiren bir suçtan dolayı suçüstü yakalanmışsa veya anayasanın 14. Maddesindeki eylemlere ilişkin olarak seçimden önce milletvekilinin soruşturmasına başlanmışsa yasama dokunulmazlığından bahsedilemez.
· TBMM deki siyasi parti grupları yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapamazlar, karar alamazlar.
· TBMM üyesi hakkında seçimden önce veya sonra verilmiş bir cezai hükmün yerine getirilmesi, üyelik sıfatının sona ermesine bırakılır ve üyelik süresince zamanaşımı işlemez.
· Tekrar seçilen milletvekili hakkında soruşturma ve kovuşturma, meclisin yeniden dokunulmazlığını kaldırmasına bağlıdır.
MİLLETVEKİLLİĞİNİN DÜŞMESİ
Düştüğü Haller
a- Oylama ile (TBMM’nin bu durumları kabulü ile gerçekleşir)
– Milletvekilliğinden istifa.
– Meclis Çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak 1 ay içerisinde toplam 5 birleşim günü katılmaması
– Milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmekte ısrar etmesi.
b- Doğrudan
– Kesin hüküm giyeme ve kısıtlanma hali
– Milletvekilinin cumhurbaşkanı seçilmesi
– Ölüm
Düşmediği Haller
– Dokunulmazlığın kalkması
– Partisinden istifa etmesi
– Bakan olması
– Başbakan olması
– TBMM başkanı olması
NOT: Yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşürülmesine karar verilen milletvekili veya başka bir vekil TBMM Genel Kurulunun karar verdiği tarihten başlayarak 7 gün içinde kararın anayasaya, kanuna, ve iç tüzüğe aykırı olduğu iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Anayasa Mahkemesi, yasama dokunulmazlığının kaldırılması istemini 15 gün içinde kesin karara bağlar.
ÖDENEK VE YOLLUKLAR
– TBMM üyelerinin ödenek, yolluk ve emeklilik işlemleri kanunla düzenlenir. Ödeneğin aylık tutarı, en yüksek devlet memurunun almakta olduğu aylık miktarının, yolluk da ödenek miktarının yarısını aşamaz. TBMM üyeleri ile bunların emeklilikleri T.C. Emekli Sandığı ile ilgilendirilirler ve üyeliği sona erenlerin istekleri halinde ilgileri devam eder.(2001 değişikliği)
TBMM’NİN GÖREV VE YETKİLERİ
– Kanun çıkarmak, değiştirmek ve kaldırmak.
– Bakanlar Kurulunu denetlemek
– Uluslaraarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak.
– Genel ve Özel af ilanına karar vermek.( Ormanları yakıp yok edenler için af çıkarılamaz)
– Savaşa ve barışa karar vermek.
– Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına izin vermek.
– Bütçe ve kesin hesap kanun tasarılarını görüşmek ve kabul etmek.
– Ohal. Sıkıyönetim ve seferberlik durumunu onaylamak, kaldırmak, uzatmak.
– Para basılmasına karar vermek.
– TBMM başkanını seçmek.
– Kamu başdenetçisini seçmek(2010 değişikliği)
– Seçim kanunlarını hazırlamak.
– TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.
– KHK ile olağanüstü KHK onaylamak veya reddetmek.
– Yabancı ülkelere asker göndermek veya yabancı askerlerin ülkede kalmasına izin vermek.
– RTÜK üyelerini seçmek.
– Kalkınma Planlarını onaylamak.
– TBMM iç tüzüğünü çıkarmak.
– Sayıştay başkan ve üyelerini seçmek.
– Anayasa Mahkemesine Sayıştaydan iki, avukatlar arasından bir üye seçmek.(2010 anayasa değişikliği)
ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ
Teklif: Anayasanın değiştirilmesi TBMM üye tam sayısının en az 1/3 (184) tarafından yazıyla teklif edilebilir. Anayasanın değiştirilmesi hakkında teklifler genel kurulda iki defa görüşülür. İkinci görüşmeye birinci görüşmenin bitiminden 48 saat geçmeden başlanamaz.
Karar: Değiştirme teklifinin kabulü meclis üye tam sayısının en 3/5’nin (330) gizli oyu ile mümkündür. Bir anayasa değişikliği TBMM, üye tam sayısının 3/5 (330) ile 2/3 (367) arasında bir çoğunluk ile kabul edilirse cumhurbaşkanı bu kanunu TBMM ye geri gönderemeyecekse halk oyuna sunmak zorundadır.(zorunlu referandum). 367 ve fazlası ile kabul edilirse cumhurbaşkanı bu kanunu TBMM’ye geri gönderemeyecekse onaylar ve halk oyuna sunabilir.(İhtiyari referandum).
Onay : TBMM, geri gönderilen kanunu en az üye tam sayısının 2/3(367) çoğunlukla aynen kabul ederse cumhurbaşkanı bu kanunu onaylar veya bu kanunu halk oyuna sunabilir. Buna ihtiyari referandum denir.
TBMM geri gönderilen kanunu, üye tam sayısının 3/5(330) ile 2/3(367) arasında bir çoğunluk ile aynen kabul ederse cumhurbaşkanı anaysa değişikliğini halkoyuna sunmak zorundadır. Buna zorunlu referandum denir.
KANUNLARIN TEKLİF EDİLMESİ VE GÖRÜŞÜLMESİ
Öneri: Bakanlar Kurulu ya da milletvekilleri (bir milletvekili dahi olabilir) kanunlaşmasını istedikleri öneriyi TBMM başkanlığına sunar.
Kanun Tasarısı: Bakanlar Kurulu tarafından yapılan kanun önerisidir.
Kanun Teklifi: Milletvekilleri tarafından yapılan kanun önerisidir.
Cumhurbaşkanı, TBMM tarafından kabul edilen kanunları 15 gün içinde yayımlar. Cumhurbaşkanı kısmen veya tamamen uygun bulmadığı kanunları, bir daha görüşülmek üzere bu sürede gösterdiği gerekçe ile birlikte TBMM’ye geri gönderir. Cumhurbaşkanı bütçe kanununu TBMM’ye geri gönderemez. TBMM, geri gönderilen kanunu aynen kabul ederse kanun cumhurbaşkanınca yayımlanır.
MİLLETLERARASI ANTLAŞMALARI UYGUN BULMA
TC adına yabancı devletlerle ve milletlerarası kuruluşlarla yapılacak antlaşmaların onaylanması, TBMM onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır.
Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulmaz.
Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası antlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası antlaşma hükümleri esas alınır.
KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME ÇIKARMA YETKİSİ VERME
KHK olağan ve olağanüstü olmak üzere ikiye ayrılır. Bakanlar Kuruluna KHK çıkarma yetkisi veren yetki kanununda, çıkarılacak KHK kapsamı, ilkeleri, amacı, süresi, birden fazla kararname çıkarılıp çıkarılmayacağı hususlarını içerir.
SAVAŞ HALİ İLANI VE SİLAHLI KUVVETLERİN KULLANILMASINA İZİN VERME
Milletlerarası hukukun meşru saydığı hallerde savaş hali ilanına, TSK’nın yabancı ülkelere gönderilmesine veya yabancı silahlı kuvvetlerin Türkiye de bulunmasına izin verme yetkisi TBMM dedir. TBMM tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması halinde Cumhurbaşkanı TSK kullanılmasına izin verebilir.
TBMM tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani bir silahlı saldırıya uğraması ve bu sebeple silahlı kuvvetlerin kullanılmasına karar verilmesi halinde cumhurbaşkanı da TSK’nın kullanılmasına karar verebilir.
TOPLANMA VE TATİL
TBMM her yıl ekim ayının ilk günü kendiliğinden toplanır. Meclis, bir yasama yılında en çok 3 ay tatil yapabilir. Meclis tatil dışında çalışmalarına ara vermesi 15 günü geçemez. Meclis, ara verme veya tatil sırasında doğrudan doğruya veya Bakanlar Kurulunun istemi üzerine cumhurbaşkanınca toplantıya çağrılır. Meclis başkanı da doğrudan doğruya veya TBMM üyelerinin 1/5 yazılı istemi üzerine, meclisi toplantıya çağırır.
BAŞKANLIK DİVANI
TBMM Başkanlık Divanı ;
– Meclis üyeleri arasından seçilen TBMM başkanı
– Başkan vekilleri
– Katip üyeler
– İdare amirlerinden oluşur.
TBMM başkanlık divanı için bir yasama döneminde iki seçim yapılır. İlk seçilenlerin 2 yıl ikinci devre için seçilenlerin görev süresi ise o yasama döneminin sonuna kadar devam eder.(2010 anayasa değişikliği)
TBMM başkan adayları, meclis üyeleri içinden, meclisin toplandığı günden itibaren 5 gün içinde Başkanlık Divanına bildirilir. Meclis Başkanı seçimi 4 turda ve gizli oyla yapılır. Başkan seçimi, aday gösterme süresinin bitiminden itibaren 5 gün içinde tamamlanır.
TBMM BAŞKANIN GÖREVLERİ
– Meclis toplantılarına başkanlık etmek
– Meclisi temsil etmek
– Cumhurbaşkanın seçimlerin yenilenmesine karar vermesi durumunda kendisine görüş bildirmek ve bu durumda oluşturulacak olan geçici bakanlar kuruluna siyasi parti gruplarından alınacak üye sayısını belirlemek.
– Tatil veya ara verme sırasında doğrudan doğruya veya meclis üyelerinin 1/5 yazılı istemi üzerine meclisi toplantıya çağırmak.
– Cumhurbaşkanına vekillik etmek
TBMM Başkanının Cumhurbaşkanına Vekillik Ettiği Durumlar.
– Hastalık
– Yurtdışına çıkma
– Ölüm
– Çekilme
TBMM Başkanı, Başkan vekilleri ;
– Üyesi bulundukları siyasi partinin veya parti grubunun meclis içinde veya dışındaki faaliyetlerine katılamaz.
– Görevlerinin gereği olan haller dışında, meclis tartışmalarına katılamaz.
– Başkan hiçbir zaman mecliste oy kullanamaz.
– Oturumu yöneten başkan vekili mecliste oy kullanamaz.
NOT: TBMM çalışmalarını kendi yaptığı İÇ TÜZÜK hükümlerine göre yürütür. İç Tüzüğün yargısal denetimi Anayasa Mahkemesi tarafından yerine getirilir.
TOPLANTI VE KARAR YETER SAYISI
TBMM üye tam sayısının en az 1/3 ü (184) ile toplanır. Toplantıya katılanların salt çoğunluğu ile karar verilir. Karar yeter sayısı hiçbir şekilde üye tam sayısının ¼ ünün 1 fazlasından (139) az olamaz.
NOT: TBMM genel kurulundaki görüşmeler açıktır aksi bir karar alınmadıkça her tür vasıta ile yayımı serbesttir ve Tutanak dergisinde tam olarak yayımlanır.
TBMM BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI
1-Soru: Bakanlar Kurulu adına sözlü ya da yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan veya Bakanlardan bilgi istemektir.
2- Meclis Araştırması: Belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir. Bakanlar kurulu, siyasi parti grupları, veya en az 20 milletvekili isteyebilir.
3- Genel Görüşme: Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM genel kurulunda görüşülmesidir. Bakanlar Kurulu, siyasi parti grupları, veya en az 20 milletvekilinin önergesi ile istenebilir.
4 Gensoru: Bakanlar Kurulunun genel politikası veya bir bakanın kendi bakanlığında izlediği politikanın meclis tarafından denetlenmesidir. Gensoru siyasi parti grupları veya en az 20 milletvekilinin imzası ile verilir.
5 Meclis Soruşturması: Başbakan veya Bakanların görevleriyle ilgili cezai sorumluluklarının araştırılmasını sağlar. TBMM üye tam sayısının en az 1/10’ unun önergesi ile istenebilir. Yüce divana sevk kararı ancak üye tam sayısının salt çoğunluğunun gizli oyuyla alınır. yüce divana bakan sevk edilirse bakanlıktan, başbakan sevk edilirse hükümet istifa etmiş olur. Meclisteki siyasi parti gruplarında meclis soruşturması ile ilgili görüşme yapılamaz ve karar alınamaz.
