Page 40 - Fizik 10 | 1. Ünite
P. 40
1. ÜNİTE: ELEKTRİK VE MANYETİZMA
1.4.1. Üzerinden Akım Geçen Düz Bir Telin
Etrafında Oluşan Manyetik Alan
İzleyerek Öğrenelim Mıknatıs dışında başka cisimlerin etrafında da manyetik alan oluşur
mu?
1820 yılında Hans Christian Oersted (Hans Cristiyan Orsted,
1775-1851) öğrencilerine ders vermek için hazırlandığı sırada masası-
nın üzerinde duran pusulanın ibresinin akım geçen telden etkilendiğini
görür. Bu olaydan yola çıkarak içerisinden akım geçen telin etrafında
Elektr�k akımının meydana manyetik alan oluştuğu sonucuna varır.
get�rd�ğ� manyet�k alan deney�n�
karekoddan yararlanarak Üzerinden akım geçen düz bir telin etrafında oluşan manyetik alan
�nceley�n�z. pusula kullanılarak incelenebilir.
a) b)
Şek�l 1.26: a) Telden akım geçmeden önce pusulaların �breler�n�n
konumu b) Telden akım geçt�kten sonra pusulaların �breler�n�n hareket�
Anahtar açıkken devrede akım oluşmaz ve pusulaların ibreleri yerin
manyetik alanının etkisiyle aynı tarafa yönelir (Şekil 1.26: a). Anah-
tar kapatıldığında Şekil 1.26: b’deki gibi iletkenden geçen akım
nedeniyle telin etrafında bir manyetik alan oluşur. Yerin oluşturduğu
manyetik alan, telin oluşturduğu manyetik alana göre zayıf olduğundan
telin manyetik alanından etkilenen pusulaların ibreleri bir halka oluştu-
racak şekilde sapar.
Üzerinden akım geçen telin etrafında oluşan manyetik alan içerisindeki
manyetik maddelere kuvvet uygular. Telin çevresine serpilen demir
tozları bu kuvvetin etkisiyle Görsel 1.16’daki gibi konumlanır.
Üzerinden akım geçen düz bir telin etrafında oluşan manyetik alanı
Görsel 1.16: Akım geçen tel�n
etrafında oluşan manyet�k alanın etkileyen değişkenleri “Düz telden geçen akımın oluşturduğu manyetik
dem�r tozlarına etk�s� alan” deneyini yaparak inceleyiniz.
52 10. SINIF FİZİK