Page 4 - Fizik 10 | 1. Ünite
P. 4

1. ÜNİTE: ELEKTRİK VE MANYETİZMA


                                               Birim  yükün  devreyi  dolaşması  için  gerekli  enerjiye   potans�yel
                    K               L
                                    -  -       farkı  denir.  Potansiyel  farkı  V  sembolüyle  gösterilir.  SI’da  birimi
                 +      +        -       -     Volt’tur. Kapalı bir elektrik devresindeki elektronları hareket ettiren etkiye
                                 -
                 +      +               -      elektromotor kuvvet� denir.
                           S       -  -        Bir iletkenin dik kesitinden birim zamanda yük cinsine bakılmaksızın
                      q              q
                       1              2        geçen toplam yük miktarına (mutlak değerce toplamına)  akım ş�ddet�
                                               denir. Akım şiddeti Ι sembolüyle gösterilir. SI’da birimi Amper’dir (A).
                             a)                Temel büyüklüklerden olup skaler bir büyüklüktür.
                         Elektronların         Bu tanıma göre Akım şiddeti =   Toplam ykü   dır.
                    K    hareket yönü  -  L -                                Zaman

                  +     +         -      -                  q
                            -   -              Buradan  Ι =   t     bağıntısına ulaşılır.
                  +     +         -      -
                                   -   -       Ι  : Devrede oluşan akımın şiddeti (amper)
                        Akımın yönü
                             b)                q  : Devreden geçen net yük (coulomb)

                 Şek�l 1.2: a) Yük m�ktarları farklı   t  : Zaman (saniye)
                 özdeş �letken küreler b) Anahtar
                kapatıldığında telden geçen akımın   Elektrik akımının yönü, negatif yüklerin hareket yönüyle zıt yönde kabul
                  ve elektronların hareket yönü  edilir. Bu nedenle elektrik devrelerinde elektrik akımının yönü üretecin
                                               artı (+) kutbundan eksi (-) kutbuna doğrudur.

                                               Yük miktarları farklı özdeş K ve L iletken kürelerini birbirine bağlayan
                                               iletken tel üzerindeki S anahtarı kapatıldığında L küresinden K küresine
                                               doğru yük akışı olur (Şekil 1.2: a, b). Yük akışı, küreler özdeş olduğu
                                               için yük miktarları eşitleninceye kadar devam eder. Bu esnada elekt-
                                               ronların hareketinden dolayı elektronların hareketine ters yönde K den
                                               L ye doğru akım oluşur.
                Görsel 1.3: Yalıtılmış �letken teller
                                               Elektrik  akımını  iletebilen  maddelere   �letken  madde  denir.  Bütün
                                               metaller oda sıcaklığında iletkendir. Bakır ve alüminyum, elektrik tesi-
                                               satlarında sıklıkla kullanılan iletken maddeler olarak ön plana çıkar.

                          e –    e –   e –     Elektronların, üzerinde serbestçe hareket edemediği (elektrik akımını
                        e –   e –    e –       iletemeyen) maddelere  yalıtkan madde denir. Plastik, cam ve porse-
                                               len gibi maddeler yalıtkan maddelerdir. Yalıtkan maddeler elektrik dev-
                  Şek�l 1.3: İletken tel �çer�s�nde   relerinde iletken tellerin dış kısımlarında yalıtkanlık sağlayarak elektrik
                   elektronların hareket yönü  akımının oluşturabileceği olumsuz etkileri önlemek amacıyla kullanılır
                                               (Görsel 1.3).

                  Anot (+)       Katot (-)     İletkenin uçlarına uygulanan potansiyel farkı nedeniyle iletkenin içeri-
                                               sinde düzenli bir şekilde hareket eden serbest elektronlar, katı iletken-
                                               lerde elektrik akımının oluşmasına neden olur (Şekil 1.3).
                                               İyonik bağlı bileşiklerin sıvı çözeltilerinde pozitif ve negatif iyonlar bulu-
                                               nur. İyonik bağlı bileşiklerin sıvı çözeltilerinde elektrik akımı bu iyon-
                              + + +
                           + + +
                                - -
                           + + +
                            - -  - -           ların hareketiyle meydana gelir. Elektrik devresinde pozitif iyonlar eksi
                                               uca (katot) hareket ederken negatif iyonlar artı uca (anot) hareket eder
                     Üreteç                    (Şekil 1.4). Hareket eden toplam iyon miktarı elektrik akımını oluşturur.
                                               Saf su içerisinde iyon bulundurmadığı için elektrik akımını iletmezken
                Şek�l 1.4: Sıvılarda artı (+) ve eks�   tuzlu su içerisinde bol miktarda iyon bulunduğu için elektrik akımını
                (-) �yonların  oluşturduğu elektr�k   iletir.
                           akımı

           16     10. SINIF FİZİK
   1   2   3   4   5   6   7   8   9