TARİHLE İLGİLİ İLKLER
A) İLK TÜRK DEVLETLERİYLE İLGİLİ İLKLER
– Dünyada görülen ilk düzenli uygarlık “Mezopotamya Uygarlığı”dır.
– Dünyanın ilk hukuk devleti “Sümerlerdir”
– Tarihte ilk yazıyı(çivi) Sümerler bulmuşlardır.
– Şehir devleti olarak yaşayan ilk devlet Sümerlerdir.
– Dünyanın ilk Anayasasını Babil Kralı Hammurabi hazırlamıştır.
– Dünyada ilk kütüphaneyi Asurlular Ninova’da kurmuşlardır.
– İlk resim yazısı(hiyeroglif) Mısırlılar kullanmıştır.
– Güneş takvimini tarihte ilk defa Mısırlılar kullanmıştır.
– Anadolu’da kurulan ilk devlet Hititlerdir.
– İlk meclis Hititlerde kurulmuştur.(Pankuş Meclisi)
– İlk tarih yazıcılığını Hititler başlatmışlardır.(Anallar=yıllıklar)
– Tarihte ilk meydan savaşını ve ilk antlaşmayı Mısırlılar ile Hititler yapmışlardır.
– Tarihte ilk parayı Lidyalılar kullanmıştır.
– Hıristiyanlığı ilk defa resmi din olarak kabul eden ve yayan devlet Roma İmparatorluğudur.
– Tarihte ilk defa denizcilik ve deniz ticareti koniciliği yapan ilk devlet Fenikelilerdir.
– Tarihte ilk defa tek tanrılı din inancı İbranilerde görülür.(Yahudi)
– Kağıt,Pusula,Matbaa,Barut gibi icatları ilk defa Çin bulmuştur.
– Tarihte rol oynayan ilk Türk topluluğu İskitler(saka)dir.
– Bilinen ilk Türk kadın hükümdarı Tomris’tir.
– Tarihte bilinen ilk atlı göçebe birlik İskitlerdir.
– Tarihte Türkler tarafından kurulduğu bilinen ilk devlet Büyük Hun Devletidir.
– Tarihte ilk defa bütün Türkleri tek bayrak altında toplayan Türk devleti Asya Hun Devletidir(Mete Han). İlk devlet ve ordu sisteminin temeli de bu zaman oluşturulmuştur( ordu sisteminin temelini atmıştır, 10’luk,100’lük)
– Avrupa’da kurulan ilk Türk devleti Avrupa(Batı) Hun devletidir.
– Tarihte Türk adıyla kurulan ilk devlet Göktürk Devletidir.
– Tarihte ilk bağımsızlık savaşı Göktürkler(kutluk) vermişlerdir.
– Kutluk bilge kül kağan Türklerin şehir kuran ilk Hükümdarıdır.
– İlk Türk şehri ise Ordu-balık’tır.
– Yerleşik hayata geçen ilk Türk topluluğu Uygurlardır.
– Anadolu’ya ilk Türk akınları Avrupa Hunları tarafından,
– İkinci akın Sibirler tarafından yapılmıştır.
– Bugünkü Sibirya adı Sibir Türklerinden gelmektedir.
– Kırgızlar Cengiz Han’a bağlanan ilk Türk Kavmidir. Sonra Rusların egemenliğine girmiştir.
– İlk defa İstanbul’u kuşatan Türk topluluğu Avarlar(2 kez)dır.
– Oğuzlar tarihte Türk Milletinin her alanda rol oynayan koludur.
– Türklerin ilk kullandığı takvim 12 Hayvanlı Türk takvimi(Göktürk ve Uygur)dir.
– Museviliği resmi din olarak kabul eden ilk ve tek Türk devleti Hazarlar’dır.
– İslamiyet’i kabul eden ilk Türk boyu Karluklardır.
– İlk defa ücretli asker kullanan devlet Hazarlar’dır.
– Türk tarihi ile bilgi veren ilk yazılı kaynaklar Orhun Kitabeleridir.
– Türk adı ilk defa Orhun kitabelerinde, “Türük” şeklinde geçer.
– Türk tarihi ile ilgili ilk bilgilere ise Çin kaynaklarında rastlanır(Kunlar).
– Coğrafi terim olarak Türkiye kelimesi ise Bizans kaynaklarında kullanılmıştır.
– Orta Asya’nın en eski kültürü Anav kültürüdür(ilk yerleşik hayata geçiş).
– Orta Asya kültürünün temeli ise Afanesyevo kültürüdür.
– İlk defa tunçtan ve altından yapılan eşyalara Andronova kültüründe rastlanır(Türklerin ilk ataları meydana getirmiştir).
– Orta Asya da demir madenini ilk defa Karasuk kültüründe işlenmiştir.
– Atı evcilleştiren ve at arabasını kullanan ilk topluluk İskitlerdir.
– Orta Asya Türk devletleri içerisinde yabancı bir dine(mani) inanan ilk Türk devleti Uygurlardır.
– Orta oyunu ilk Uygurlar döneminde ortaya çıkmıştır.
– Orhun yazıtları Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı eserleridir.
– İlk Türk alfabesini(Orhun alfabesi) Göktürkler oluşturmuşlardır.
– Türkler de ilk kağıt ve matbaayı Uygurlar kullanmışlardır.
– Devlet düzenine geçemeyen tek Türk topluluğu Peçeneklerdir.
– Dünyada ilk Türkoloji enstitüsünü 1870 yılında Budapeşte de Macaristan açmıştır(Macarlar).
– Moğollara itaat eden ilk Türk devleti Kırgızlardır.
– Dünyanın en uzun destanı(Manas) Kırgızlara aittir.(Türk Destanıdır.)
– Moğollara itaat eden ilk Müslüman topluluğu Karluklardır.
– Orhun Yazıtları ilk siyasi beyanname özelliği taşır.
– İlk posta teşkilatını Göktürkler kurmuştur.
– Yapılarda kubbe ve minyatürü ilk Uygurlar kullanmıştır(yerleşik hayatta ev,saraylarda)
– Dünyanın ilk halısı Pazırık Urganında(Orta Asya) bulunmuştur.(Hunlara ait)
İSLAM ÖNCESİ DÖNEME AİT TERİMLER
Hükümdar unvanları: Tanhu,Şanyü,Kağan,Hakan,Han,Yabgu,İlteber,İdikut
Hükümdarlık sembolleri: Otağ=Çadır Kotuz=Sorguç Nevbet= Yay ve davul
Örgin=Taht Tuğ=Sancak
Hatun= Hakanın eşi
Tigin= Hakanın erkek çocuklarına verilen ad
Şad= Hakanın soyundan gelenlerden idareci olarak görevlendirilenlere verilen unvan
Ordu= Hakanın oturduğu başkent
Kurultay, Toy, Kengeş= Meclis ülke işlerinin görüşüldüğü yer
Toygun= Meclis üyesi
Ayuki= Hükümet Ötüken= Kırgızlara kadar siyasi-dinsel merkez
Ayguci= Vezir(baş vezir) Balık= Şehir(Uygurlarda)
Buyruk= Bakan
İç buyruklar= Saray işleriyle ilgilenen bakanlar
Tamgaçlar= Damgacı(bitikçi)
Danışmamlar= müşavirler
Tudun= Vali(şad) vergi-denetim
Bitikçi= Yazışmacı/sekreter(katip)
Tekin= Şehzade
Subaşı= Ordu komutanı
Yargucu= Yargıç (Yargan)
Tarkan= Askeri yönetici, Apa=Sivil yönetici Ağalıg= Hazine görevlisi
Kımız= At sütünden yapılan içki
Kopuz= Saz/bağlama
Şaman, Kam, Baksı= Din adamı Yer-sub= Kutsal yerler inancı
Yuğ= Cenaze törenleri(dini)
Kurgan= Mezar
Balbal= Mezar taşları
Oğuş= Aile
Urug= Sülale
Boy= Sülale birlikleri
Bodun= Boylar birliği
Budun= Millet Kün= Halk
İl= Devlet
Fresk= Duvar resmi (Uygurlar)
Bedizci= Ressam
Kamdu= Bez para
Yarmak= Madeni para (Türgişler)
Uçmağ= Cennet
Tamu= Cehennem Ongun=Totemlere verilen Ad
Türkçenin ilk sözlü ürünleri: ilk yazılı ürünleri
1)Sagu: Cenaze törenlerinde söylenen ağıtlar. Yenisey yazıtları(ilk, Kırgız)
2)Koşuk: Şölenlerde saz eşliğinde söylenen şiir(epik) Orhun yazıtları (2.Göktürk)
3)Sav: Atasözü Karabalgasun (Uygur)
4)Destan: Kahramanlık ve bağımsızlık hikayeleri Sine-uşi yazıtları(Uygur)
Göktürk Alfabesi kullanan Uygur Alfabesi kullanan
Kırgızlar Uygurlar
Bulgarlar Moğollar
Hazarlar Karahanlılar
Peçenekler
