BUZULLARIN OLUŞTURDUĞUYERYÜZÜ ŞEKİLLERİ

Soğuk iklim bölgelerinde (kutuplara yakın sahalar ve dağların yüksek

kesimleri) kar örtüleri tamamen erimediği için ortadan kalkmaz. Üst üste

biriken karlar, kalın bir örtü meydana getirir ve kendi ağırlıklarının altında

sıkışarak buzullara dönüşür. Oluşan buzul kütleleri, yer çekimi ve kendi

ağırlığının etkisiyle harekete geçer. Günümüzde karaların yaklaşık %10’u

buzullarla kaplıdır. Bu alanlarda buzul aşındırma ve biriktirme faaliyetleri

sonucu oluşan yeryüzü şekillerine rastlanır.

Kalıcı karların başladığı yüksekliğe kalıcı kar sınırı denir. Geçmiş jeolojik

dönemlerdeki iklim değişimlerine bağlı olarak kalıcı kar sınırı alçalmıştır.

Bu nedenle günümüzde buzulların bulunmadığı bazı alanlarda da buzulların

oluşturduğu yeryüzü şekillerine rastlanabilir.

Başlıca Buzul Çeşitleri

Takke (Zirve) Buzulu: Dağlarda kalıcı kar sınırının üzerindeki kısımları bir külah şeklinde kaplayan buzullardır.

Sirk Buzulu: Kalıcı kar sınırının üzerinde sirk adı verilen çukurlarda bulunan buzullardır.

Vadi Buzulu: Bir vadi içinde bulunan buzullardır.

Örtü Buzulu: Kutuplara yakın kesimlerde çok geniş alanları kaplayan kalın buzul örtüleridir. Bu buzul çeşitlerinin tipik örnekleri Antarktika

ve Grönland’da görülür.

Aysberg: Örtü ve vadi buzullarından koparak akıntılarla deniz veya okyanuslarda ilerleyen buz kütleleridir.

Buzullar, hareket ettiği yüzeyi aşındırarak birtakım aşındırma şekilleri oluşturur.

Buzul aşındırması sonucu oluşan çukurlara sirk adı verilir. Buzulların erimesine

bağlı olarak sirk adı verilen çukurlar suyla dolabilir. Bu şekilde oluşan göllere de

sirk gölü denir. Buzul aşındırmasının etkili olduğu alanlarda dirençli kayaçların daha

az aşındırılmasıyla deve hörgücüne benzeyen şekiller ortaya çıkar. Bu şekillere

hörgüç kaya denir. Bazen de buzul kütlesi eski bir akarsu yatağında aşındırma

yaparak vadiyi şekil değişikliğine uğratır. Enine profilleri U şekline benzeyen bu

vadilere buzul vadisi adı verilir.

Buzullar, taşıdıkları malzemeleri (moren) eridiği yerde biriktirerek birikim şekilleri

oluşturur. Morenlerin üst üste birikmesiyle moren tepeleri oluşur. Moren

yığınlarının bir kayanın etrafında tepeler şeklinde birikip büyümesi sonucu drumlin

tepeleri oluşur. Buzulların erimesiyle oluşan akarsular tarafından getirilen

malzemelerin buzul önlerinde birikmesi sonucu oluşan düzlüklere sander denir.

Ölçme-Değerlendirme

• Bireysel öğrenme etkinliklerine yönelik

Ölçme Değerlendirme

• Grupla öğrenme etkinliklerine yönelik

Ölçme Değerlendirme

• Öğrenme güçlüğü olan öğrenciler ve

ileri düzeyde öğrenme hızında olan

öğrenciler için ek Ölçme-Değerlendirme

etkinlikleri 1. Aysberg nedir? 2. Takke buzulu nedir? 3. Sirk gölü nasıl oluşur? 4. Kalıcı kar sınırı nerelerde daha yüksekten başlar? 5. Buzulların aşındırıp taşıyarak biriktirdikleri malzemelere ne ad verilir? A) Moren B) Sander Ovası C) Sirk D) Buzul Vadisi E) Hörgüç kaya