ÜNİTE 5 – KURUMLAR VERGİSİ
TEORİ VE KURUMLAR VERGİSİNDE TAM-DAR MÜKELLEFİYET AYIRIMI
Kurumlar Vergisinin Varlık Nedeni
Ülkemizde kurumların ayrı bir kanunla vergilendirilmesi, 1949 yılında, Alman Kurumlar Vergisi Kanunu’ndan yararlanılarak hazırlanan 5422 sayılı Kurumlar Vergisi Kanunu ile başlamıştır. 5422 sayılı Kanun 55 yılı aşkın bir süre uygulanmasının ardından, 21.6.2006 tarihli Resmi Gazete ’de yayımlanan 5520 sayılı yeni Kurumlar Vergisi Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştır. Yeni Kanun hükümleri 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren uygulanmaya başlamıştır.
Kurumları vergi mükellefi kılan nedenler arasında;
· Gerçek kişiler dışında ayrı bir hukuki kişiliğe sahip olmaları,
· Gerçek kişiler gibi kamu hizmetlerinden yararlanmaları ve
· Ödeme güçlerinin varlığı sayılmaktadır.
Kurumlar Vergisinde Tam ve Dar Mükellef Ayırımı
Kurumlar vergisinde de gelir vergisinde olduğu gibi tam ve dar olmak üzere iki çeşit mükellefiyet vardır.
Tam Mükellef Kurumlar: Kanuni veya iş merkezi Türkiye’de bulunan kurumlar, tam mükellef olarak kabul edilmişlerdir.
Kanuni merkez, vergiye tabi kurumların ana tüzüğü veya sözleşmelerinde veya teşkilat kanunlarında gösterilen merkezdir.
İş merkezi ise iş bakımından muamelelerin bilfiil toplandığı ve idare edildiği yerdir (KVK m. 3).
İş merkezi uygulaması ile kanuni merkezi Yurtdışında olsa bile kanuni merkezin vergi yükünün düşük olduğu bir diğer ülkede gösterilerek Türkiye’deki vergi yükünün azaltılması önlenmek istenmektedir.
Dar mükellefler ise kanuni ve iş merkezlerinden her ikisi de Türkiye’de bulunmayan kurumlardır.
Sermayesi yabancılara ait olmasına rağmen, kanuni veya iş merkezi Türkiye’de olan bir kurum yukarıda söylediğimiz gibi tam mükellefiyet hükümlerine göre vergiye tabi olacaktır.
Sermayesi Türklere ait, ancak kanuni ve iş merkezi yurt dışında olan bir kurum Türkiye’deki faaliyetleri için dar mükellef olarak vergiye tabi olabilecektir.
Tam mükellef kurumlar, gerek Türkiye’de gerek yurt dış elde ettikleri kazançların tamamı üzerinden vergilendirilmelerine rağmen, dar mükellefler yalnızca Türkiye’de elde ettikleri kazançları üzerinden vergi öderler.
KURUMLAR VERGİSİNİN MÜKELLEFLERİ
· Sermaye şirketleri,
· Kooperatifler,
· İktisadi kamu kuruluşları,
· Dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler,
· İş ve yatırım ortaklıklarıdır.
Sermaye şirketleri
Sermaye şirketleri, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulmuş olan anonim, paylı komandit ve limitet şirketler ile aynı mahiyetteki yabancı kurumlardır (KVK 2/1). Paylı komandit şirketlerle ilgili olarak kurumlar vergisi, bu şirketin komanditer ortakları açısından söz konusu olmaktadır. Şirketin komandite ortakları ise, gelir vergisine tabidirler (GVK m. 75; GVK m. 37).
Holding: Yatırım anonim şirketi şeklinde de isimlendirilebilir. Holdinglerin sahip oldukları hisse senetlerinden elde ettikleri kâr payları “iştirak kazançları istisnası” adı altında vergi dışında tutulmuştur.
Yatırım ortaklıkları: Sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföylerini işletmek amacıyla kurulan anonim ortaklıklardır.
Yatırım fonu: SPK hükümleri uyarınca halktan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre sermaye piyasası araçları, gayrimenkul, altın ve diğer kıymetli madenler portföyü işletmek amacıyla kurulan malvarlığına denir.
Kooperatifler
Kooperatif: Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek veya geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklıklara kooperatif denir.
Kural olarak kurumlar vergisine tabi olan kooperatifler ana sözleşmelerinde;
· Sermaye üzerinden kazanç dağıtılmaması,
· Yönetim kurulu başkan ve üyelerine kazanç üzerinden hisse verilmemesi,
· Yedek akçelerin ortaklara dağıtılmaması,
· Yalnızca ortaklarıyla iş görülmesine ilişkin hükümler bulunması şartı ile kurumlar vergisinden muaf tutulmuşlardır.